سلام دوستان و همراهان عزیز سایکوپاد. محمد مهرگان هستم و خیلی خوشحالم که در این یادداشت وبلاگی، میخوام مروری داشته باشم بر یکی از جنجالیترین و متفاوتترین اپیزودهایی که تا حالا ضبط کردیم. گفتگوی من با دکتر شروین وکیلی قرار بود از «آنیما و آنیموس» یونگ شروع بشه، اما خیلی زود به جاهایی رسید که شاید برای خیلی از شما شنوندگانِ علاقهمند به روانشناسی مدرن، شوکهکننده باشه. دکتر وکیلی با اون صراحت لهجه همیشگی، تیغ نقد رو برداشت و نه تنها روانکاوی یونگ، بلکه بخش بزرگی از باورهای امروزی ما درباره جنسیت و تاریخ رو به چالش کشید. در اینجا چند نقد و محور اصلی صحبتهای ایشون رو که در اپیزود مطرح شد، با هم مرور میکنیم: ۱. خداحافظی با یونگ: روانکاوی به مثابه «شبهعلم» اولین شوک این گفتگو جایی بود که دکتر وکیلی آب پاکی رو روی دست ما ریخت و گفت که رویکرد یونگ و حتی فروید رو «شبهعلم» میدونه. استدلال ایشون این بود که مفاهیمی مثل «ناخودآگاه» (و مخصوصاً ناخودآگاه جمعی) مثل یک کیسه یا ظرف بزرگ هستن که همهچیز توش جا میگیره، اما چون قابل اندازهگیری دقیق نیستن، نمیتونن متغیر مستقل علمی باشن. جالب اینجاست که ایشون به جای مدل آنیما و آنیموس، مدلهای حکمای قدیمی خودمون مثل ناصرخسرو رو پیشنهاد کرد. مدلی که حواس بیرونی و درونی (مثل وهم و خیال و حافظه) رو تفکیک میکنه و به گفته دکتر، با عصبشناسی مدرن و ساختار مغز سازگارتره تا قصههای اساطیری یونگ. ۲. جنسیت: ۵۰۰ میلیون سال تفکیک، نه طیف! در حالی که دنیای امروز داره به سمت تعریف جنسیت به عنوان یک «طیف» میره، دکتر وکیلی پایبند به زیستشناسی و تکامل بود. ایشون تأکید کرد که تفکیک نر و ماده سابقهای ۵۰۰ میلیون ساله داره و ما در طبیعت چیزی به نام طیف جنسی نداریم؛ همیشه دو جنس وجود داشته. ایشون تفاوتهای رفتاری ما رو مستقیماً به ساختار مغز و هورمونها (بهویژه تستوسترون) ربط داد. مثلاً گفت که تستوسترون باعث «جانبی شدن» مغز مردان میشه که نتیجهاش تمرکز کارکردها در یک نیمکره و مهارتهای فضایی (مثل پرتاب سنگ) هست، در حالی که زنان در تشخیص ریزهکاریها و ارتباط بین دو نیمکره قویترن. پس از دید ایشون، تفاوتها ساختاری و بیولوژیک هستن، نه صرفاً برساختههای اجتماعی. ۳. ما «دهندهایم»، غرب «گیرنده» بخش بزرگی از صحبتهای ما به نقد روایتهای تاریخی غرب اختصاص داشت. دکتر وکیلی معتقد بود که تمدن ایران همواره «دهنده» بوده (از کشاورزی و فلز گرفته تا خط)، در حالی که تمدن غرب (مثل روم و اروپای استعماری) بر پایه جنگ و غارت بنا شده. ایشون حتی به فیلمهای هالیوودی اشاره کرد که چطور نقش ایران رو در جاده ابریشم حذف میکنن تا یک روایت جعلی بسازن. نقد ایشون این بود که اون «شرمی» که گاهی ما ایرانیها نسبت به تاریخ خودمون داریم، یک محصول طراحی شده استعماریه و باید با بازخوانی دقیق دادهها، اعتماد به نفسمون رو بازیابی کنیم. ۴. آناهیتا در برابر الهههای پارهپارهی یونانی در نهایت، وقتی به اسطوره رسیدیم، دکتر وکیلی آناهیتا رو به عنوان نماد زنِ کامل ایرانی معرفی کرد. نقدی که ایشون داشت این بود که در غرب، ویژگیهای زنانه تکهتکه شدن: «هرا» مادرِ حسود و بدون جذابیته، «آفرودیت» جذاب اما هرزه است، و «آتنا» جنگاورِ مردانه. اما آناهیتا؟ او همزمان هم جذابیت جنسی داره، هم مادر و پرورنده است، و هم اقتدار سیاسی داره (تاجبخش پادشاهان). این یعنی در ناخودآگاه تاریخی ما، زن یک موجودیت یکپارچه و قدرتمند بوده، نه اون موجود ضعیفی که در رمانهای قرن نوزدهم اروپا غش میکرد. -------------------------------------------------------------------------------- جمعبندی من: دوستان، این گفتگو دعوتنامهای بود برای اینکه دوباره به خودمون نگاه کنیم. شاید لازم باشه اون عینکِ «آنیما و آنیموس» اروپایی رو برداریم و ببینیم که آیا در فرهنگ و عصبشناسی خودمون، مدلهای دقیقتری برای فهمیدن روانِ زن و مرد ایرانی داریم یا نه؟ دکتر وکیلی معتقده که ما روی دوش غولها ایستادیم، ولی گاهی یادمون میره که پایین رو نگاه کنیم. حتماً نظراتتون رو درباره این اپیزود جنجالی برام بنویسید. این اپیزود هم اکنون در تمام شبکه های پخش پادکست و همین طور در بخش پادکست در همین سایت در دسترس است تا اپیزود بعدی، مواظب روح و روانتون باشید! ارادتمند، محمد مهرگان